Κυριακή 6 Μαρτίου 2011

Sıcak stresinin süt sığırları üzerine etkisi

                                        

Sıcak stresinin süt sığırları üzerine etkisi

                          
HAZIRLAYAN: CEMİL ÇABUK / MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ
            

Bakım ve beslenme ile ilgili bilimsel gelişmeler sonucu süt sığırlarının daha yüksek verim kabiliyeti kazanmaları ineklerin daha kolay metabolik hastalıklara yakalanmalarına ve döl verim kabiliyetlerin de önemli azalmalara neden olmuştur.Bunun yanı sıra süt sığırların da yüksek hava sıcaklıklarında bu problemlerin belirgin bir şekilde artışı gözlenmiştir.
Son yıllarda Türkiye’de de yaz aylarında küresel ısınmadan kaynaklandığı ileri sürülen daha sıcak ve nemli mevsimler yaşanmaya başlamıştır. Bir taraftan da süt sığırcılığının yoğunlaştığı bölgelerin Türkiye’de daha çok yazları sıcak geçen bölgeler olduğu düşünülürse, yüksek verimli ineklerin sıcak stresinde iyi bir strateji ile beslenmeleri önemli bir konu haline gelmiştir.
Sıcak stresinin etkileri
1.Sıcak Stresinin Fizyolojik Etkileri
Sıcak stresi altındaki ineklerde sindirim sisteminde ve metabolizmada bazı değişiklikler meydana gelir. Bunun başında kandaki hormonal denge, asit-baz dengesi ve  rumen  pH’sı ile ilgili değişimler gelir.Bu değişikliklerin sonucunda yem tüketiminde azalma ve hayvanda bazı stres şartları ortaya çıkmaktadır. Sıcak stresi altındaki inekler yem tüketimini azaltırlar, aktiviteleri azalır, durmak için gölge ve rüzgarlı bölgeleri tercih ederler,solunum hızları ve terlemeleri artar ve kan akışı perifer de yoğunlaşır.

Sıcak stresindeki hayvanların meme dokularındaki kan akımı daha yavaştır.Sıcak stresin de portal dolaşım ve meme bezlerindeki dolaşımın periferal dokulara kayması nedeni ile karaciğer ve meme dokularına yeterli besin maddeleri taşınamaz ve böylece süt veriminde azalma meydana gelir. Sıcak stresi altındaki hayvanlarda plazma somatotropin düzeyinde azalma meydana gelir.Bu azalma kuru madde tüketiminin kısıtlanmasından meydan gelir.Sürekli hızlı solumada akciğerler  yoluyla  CO2 kaybı artar ve bunun sonucu da kan karbonik asit yoğunluğu azalır.Bu durumda  respiratorik  alkaloz şekillenir ve bu alkalozu dengelemek için idrar yoluyla bikarbonat atılımı artar.
Sonuç olarak da kandaki bikarbonat düzeyi azalır. Sıcak stresine maruz kalan ineklerin kan asit-baz dengesi ve bikarbonat düzeyini gün boyu değişiklik gösterir ve solunum hızı ile rektal ısıda artış meydana gelir.Gündüz sıcak stresi sonucu oluşan hızlı solunumun meydana getirdiği alkalozisi bertaraf etmek için idrar ile aşırı bir bikarbonat atılımı gerçekleşir ve daha serin olan akşam saatlerinde metabolik alkalozis metabolik asidozise dönüşür.
2.Sıcak Stresinin Genel Etkileri
Süt sığırları için en uygun mutlak sıcaklığın 5-25 0C arasında olduğu bildirilmektedir. İnekler 25 0C’nin üzerindeki hava sıcaklıklarında deri yüzeyi ve solunum yoluyla vücutlarından ısıyı uzaklaştırmak için enerjiye ihtiyaç duyarlar.Mutlak hava sıcaklığı arttıkça ineğin kendini serinletmesi güçleşir.
Sıcak stresi altındaki hayvanlarda kuru madde tüketimi % 2-12 oranları arasında düşer ve % 20-30 oranlarında da süt verimi kaybı oluşur ve bu kayıp hava sıcaklığı 32 0C’yi aştığında, günde 5-12 litreyi bulabilir.Kuru dönemde sıcak stresine maruz kalan ineklerin  doğurdukları buzağılar daha düşük doğum ağırlığına sahiptir ve bu inekler doğumdan sonra diğer ineklere göre metabolik hastalıklara daha hassastırlar.
Yüksek çevre sıcaklığının üreme üzerinde de olumsuz etkileri bulunmakta olup, bu etkiler şöyle sıralanabilir:
Erken embriyonik ölümler ve düşük canlı ağırlığa sahip buzağılar ,döl tutmada başarısızlık, östrus döngüsünde aksamalar,üreme etkenliğinde düşme ,buzağılama aralığı ve buzağılama ile ilk tohumlama arası sürelerde uzama ,döl yatağının işlevinde ve hormonal fonksiyonlarda aksama ,semen kalitesi ve miktarında azalmadır.
Sıcak stresi ineklerde uzun süreli bakım ve tedavi gerektiren birçok soruna yol açar. Bunlar:
Doğum güçlükleri,erken laktasyon döneminde yağlı karaciğer sendromu,mastitis olgularının      sıklaşması,embiryonik ölümler ve ölümle sonuçlanan yan etkiler oluşması ,asidozis veya uzun süre bikarbonat eksikliğine bağlı olarak laminitis tablosunun sürüye hakim olmasıdır.
Sıcak Stresinde Asidoz Oluşmasının Nedenleri:
İneklerin günün sıcak saatlerinde yem tüketimlerinin azalması ve gün boyu sık sık ve azar azar yem tüketmek yerine, günün daha serin saatlerinde birden fazla yem tüketmeleri.Daha önce fizyolojik etkilerde belirtildiği gibi tükürükte bikarbonat düzeyinin düşmesi ve aşırı salya artışı nedeni ile tükürüğün büyük kısmının rumen yerine dışarı akıtılması.İneklerin daha çok konsantre yem tüketimine yönelmeleri ve kaba yem tüketiminin azalması. Yemlemenin TMR şeklinde yapıldığı yerlerde ineklerin konsantre yemi seçerek kaba yemleri yememeleri ve artırmaları.Otomatik yemliklerle yapılan , hayvanın otomatik yemlikten konsantre yemi yemesi fakat yemlikte verilen kaba yemi yememesi.Yem tüketiminin azalması nedeni ile rasyonun enerji içeriğinin yoğun hazırlanması ve bu enerjinin büyük oranda tahıllara dayandırılmasıdır.
Sıcak Stresindeki İneklerde Dışarıdan Bakışta Görülen  Değişikler :
Gölge alandan dışarı çıkmak istemezler. Eğer yemlik ve suluk açık alanda ise yem ve su tüketmek için gölgelikleri terk etmezler. Barınakta daha çok serin bölgelerde kümeleşirler.Yem tüketimi azalır. Yemliklerde yenmeden kalan yem miktarı artar. Artırılan yem daha çok kötü kaliteli ya da uzun kıyılmış sindirilmesi daha zor olan kaba yem parçacıklarıdır.  Su tüketimleri hava sıcaklığına bakarak birkaç kat artar.Yatmaktan ziyade daha çok ayakta dururlar. Yataklıklarda uzanan hayvan sayısı iyice azalır.Solunum hızı artar. İneklerin ayakta ve hızla ileri geri sallanarak soluk aldıkları görülür.Vücut ısılarında artış görülür.İneklerde aşırı salya artışı meydana gelir.Sıcak stresinin olumsuz etkileri yüksek verimli inekler ile laktasyonun erken dönemi ve kuru dönemin son safhalarındaki hayvanlarda daha belirgin şekilde ortaya çıkar.
3.Sıcak Stresinin Kuru Madde ve Su Tüketimi Üzerine Etkisi
Yüksek çevre sıcaklığı, vücut sıcaklığı ile çevre sıcaklığı arasındaki farklılığı azaltarak hayvanın vücudunda oluşan fazla sıcaklığın uzaklaştırılmasını zorlaştırır. Yüksek nem ise vücuttan  terleme ve sıcaklık yayılması yoluyla gerçekleştirilen sıcaklık uzaklaştırılmasını azaltır ve sonuç olarak vücut sıcaklığı artar.
Sıcaklığın yem tüketimini azaltmasında 3 etmenin rolü vardır:
-Sıcaklığı ayarlayan merkezlerin doğrudan regülasyonu,
-Yüksek solunum oranının yem yemeyi engellemesi,
-Davranışta meydana gelen değişmelerle ısıüretiminin düşmesi ya da gölge arama şeklinde       hayvanların yem kaynaklarından uzaklaşması
Hayvanlar akşam serinliği başladığında daha fazla yem tüketirler, ancak yem tüketimindeki bu artış hayvanın gereksinimlerini karşılamakta yetersiz kalır.Uygulamada gündüz dönemi boyunca daha sık ve taze yemleme yapılarak hayvanları yem tüketimine teşvik etmek gerekir.Diğer taraftan yemlik bölgesinde yapılan serinletme sistemleri de hayvanların yem tüketimlerini olumlu etkiler. Sıcak havalarda ineklerin uzun mesafe yürütülerek çayırdan getirilmesi vücut sıcaklığında artışa neden olur ve bu sıcaklık artışı 6-10 saat kadar devam edebilir. Bu nedenle hayvanların sıcak havada uzun efor harcamalarından kaçınılmalı ve otlatma saatleri daha serin akşam saatlerine alınmalıdır.
Çevre sıcaklığının 18 C° den 30 C°’ ye yükselmesinin konsantre yem tüketimini % 5, kuru ot tüketimini ise  % 22 azalttığı belirlenmiştir.Bu durum rasyonun vücut ısı artışı oluşturma potansiyeli ile ilgilidir ve bu olumsuzluğu azaltmak için rasyonda yapılan değişiklikler ise asidozis oluşumuna neden olabilmektedir.Genellikle göz ardı edilen su tüketimi, sıcak stresi altındaki ineklerde en önemli beslenme unsurlarından biridir. Sütün % 87 gibi önemli bir kısmını suyun oluşturması yanı sıra vücuttan sıcaklığın uzaklaştırılmasında da su başlıca rolü oynar.  Hava sıcaklığının  vücut sıcaklığını geçmesi ile birlikte kuru madde tüketimi ve genel aktivitenin azalması ile birlikte su tüketimi de azalmaya başlamaktadır.
Sıcak Stresinde Beslemede Dikkat Edilecek Noktalar
1. Su
Genellikle ineklerin tükettikleri kuru maddenin 2 ile 4 katı kadar su tükettikleri ve süt verimi yanı sıra rasyonda ki tuz ve protein oranı arttıkça da su tüketiminin arttığı belirtilmiştir.İneklerin buharlaşma yoluyla vücutlarını soğutan hızlı soluma ve terleme faaliyetlerinin artması ve dolayısıyla da bu iki mekanizmanın su kaybını giderek yükseltmesi nedeniyle hava sıcaklığı yükseldikçe su tüketimi de hızla artmaktadır.Bu duruma karşı, ineklerin kolay ulaşabileceği mesafede ve gölge olan yerlerde sınırsız sulama imkanı sunarak önlem alınabilir.Suluklar yemliklerden uzaksa ve aradaki mesafede gölgelendirme yoksa hayvanlar gölgede kalmayı suya tercih ederler.
İneklerin yeterli miktarda su tüketememeleri kuru madde tüketimini azaltan önemli faktörlerden biridir.Sıcak havalarda suyun normal su sıcaklığının altına soğutulmasının pek bir yararı olmamaktadır. Ayrıca ineklerin fazla soğutulmuş suya göre, normal sıcaklıktaki (20-25 C°) suyu tercih etkileri ve sıcak stresi altındaki hayvanlara içebildikleri kadar bol ve taze su sağlanmasın daha önemli olduğu belirtilmektedir.
2.Protein
Sıcak stresi durumunda, rasyonda ki protein hem miktar hem de sindirim özellikleri bakımından dikkate alınmalıdır.Rasyonda gereksinimden fazla ya da eksik olan ham protein oranı vücut sıcaklığını artırmaktadır. Protein eksikliği rasyonun sindirilebilirliğini azaltmakta, aşırı protein tüketiminde ise metabolizmanın gereksiniminden fazla olan amonyak protein sentezi için gereken enerji maliyetini artırmakta ve üreye metabolize olarak idrarla atıldığı için de vücut sıcaklığını yükseltmektedir.Yüksek proteinli rasyonlar (% 19 yerine %23 protein oranında) süt verimini 1.4 kg azaltır.Ayrıca,  rumende  sentezlenen mikrobiyal  protein oranı azalırken kan ve süt üre azotu miktarlarının yükselir. Bu durum da uterusta iyon dengesini bozulur ve döl verimi sorunlarına ortaya çıkar. Sıcak stresinde rasyondaki, rumende parçalanabilir protein oranının toplam ham protein oranının % 61’ini geçmemesi gerekir ve protein kalitesinin özellikle de lizin oranı önemli bir kriterdir.
3. Ham Selüloz
Süt sığırlarında sıcak stresinde kuru madde tüketimi azaldıkça rasyonda yeterli miktarda ham selüloz oranın sağlanabilmesinde sorunlar ortaya çıkabilir.Azalan kuru madde içerisinde belirli bir enerjiyi sağlamak gerekecektir ve rasyonda enerji bakımından daha zengin yem maddelerinin daha fazla oranda kullanılma zorunluluğu doğacaktır.Selüloz sindiriminin rumende ki son ürünü olan asetat ,kolay eriyebilir karbonhidrat sindirimi sonucu oluşan propiyonat ve glikoza göre vücutta daha az etkinlikle   kullanılır. Tabi her iki karbonhidrat formu da yağlara göre daha az etkinlikle kullanılmaktadır.Bu nedenle ve rumende ki fermantasyon sırasında meydana getirdiği ısı artışı nedeniyle, yüksek oranda ham selüloz içeren bir rasyon, ineklerin sıcak stresinin artmasına yol açacaktır.
Dolayısıyla, ineklerin yaz aylarında beslenmesindeki en önemli konulardan bir tanesi de rasyonda ki olabilecek etkin lif profilini oluşturabilmektir.Sıcak stresi koşullarındaki ineklerde, rasyondaki yeterli lif miktarını  ve istenilen rumen fonksiyonlarını sürdürebilmek için, bazı tedbirler almak gerekecektir. Çünkü inekler bu şartlarda konsantre yemi tercih ederek kaba yemi ayırma yoluna gidecektir.Rasyonun toplam karma yem şeklinde yedirilmesi, kaliteli, sindirilebilirliği yüksek ve lezzetli kaba yemlerin kullanılması kaba yem tüketimini artıracaktır.
4. Rasyona Yağ İlave Edilmesi
Sıcak iklim koşullarında rasyonda yağ kullanılması enerji etkinliğini artırması, daha az ısı artışına neden olması ve rasyonda daha az oranda yer alarak karbonhidratlara göre daha fazla (yaklaşık 2.25 katı) enerji sağlaması bakımından avantajlıdır. Bununla beraber  sıcak stresi koşullarında rasyona yağ katılması süt veriminde çok önemli bir artışa neden olmaz, barınağın fiziksel olarak soğutulması ile daha fazla süt verimi artışı sağlanır.
Barınaklarda sıcağa karşı alınan fiziksel serinletme önlemlerinden sonra rasyon ile ilgili düzenlemeler ikinci derecede önemlidir.Ancak, sıcak stresinin etkisiyle kuru madde tüketiminde oluşan azalma sonucu açığa çıkan enerji eksikliğinin, kolay eriyebilen karbonhidratları yüksek oranda içeren tahılları aşırı miktarda kullanarak karşılanması yerine, gerekli enerji düzeyinin yağ katkısı ile sağlanmasının asidozis ve ilgili problemlere karşı bir önlem olacağı bilinen bir gerçektir.
5. Mineral ve Vitaminler
Sodyum (Na) ve potasyum (K) gibi elektrolit mineraller vücutta sıvı dengesi, iyon ve asit -baz dengesinin sürdürülebilmesi bakımından önemli mineral maddelerdir ve sıcak stresi altında önemleri daha da artmaktadır. Sıcak stresi altındaki ineklerde önemli miktarda K kaybı meydana gelmektedir ve sıcak stresi şartlarında gölge olanağı bulunmayan ineklerde gölgedeki ineklere göre bir günde beş kat fazla K kaybı olmaktadır.Süt sığırlarında rasyonda kuru maddedeki potasyum düzeyinin % 1.2 ya da daha fazla hale getirildiğinde süt veriminin % 3-9 oranında artar ve kuru madde tüketiminde de yükselme meydana gelir.Ayrıca rasyondaki sodyum düzeyinin de % 0.45 ya da daha fazla düzeye çıkarılması ile yine süt veriminde % 7-18 oranları arasında bir iyileşme olur.Sıcak stresinde rasyon katyon anyon dengesini değiştirilmesi faydalıdır ve bu dengenin + 200 olması kuru madde tüketimi, süt verimi ve rumen pH’sında olumlu etkisi vardır. Yine klor oranının da rasyon da %0.35 oranını aşmaması gerekir.
6. Yemleme ve Rasyon
Sıcak stresi koşullarında yemleme programında bazı değişiklikler yapmak gerekmektedir.Öncelikle yem taze olarak hazırlanmalı ve yemleme sıklığı artırılmalıdır.Yemliklerin olduğu bölge serinletme uygulamaları ile rahatlatılmalıdır ve günde en az 3 öğün yemleme yapılmalıdır. Sağım öncesi bekleme alanlarının serinletilmesi ve sağım ve buna bağlı olarak yemleme zamanlarının günü daha serin zamanlarına kaydırılması kuru madde tüketimini artıracaktır.
Yemlemenin toplam karma yem şeklinde yapılması kaba yem-konsantre yem ayrımını azaltacağı gibi, toplam karma yem bileşimi de yem ayırmayı azaltılacak şekilde düzenlemelidir. Kuru otların kıyılma uzunlukları fazla tutulmamalı ve 3-5 cm uzunluğu geçmeyecek şekilde düzenlenmelidir.Yemlik her zaman temiz tutulmalı, kızışma ve küflenme önlenmelidir.
HAZIRLAYAN: CEMİL ÇABUK / MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ
KAYNAKLAR
-Süt Sığırlarının Sıcak Stresinde Beslenmesi(Hasan Melih Yavuz,Hakan Biricik)
-Süt Sığırlarında Verim Üzerine Etkili Bazı İklimsel  Stres Faktörleri(Savaş Atasever, Hüseyin Erdem,     Ertuğrul Kul)
-Prof.Dr.Behiç Coşkun(süt ineklerinde su ihtiyacı ve suyun kalitesi)
-www.sicakstresi.com
-www.hormonuzmani.com

8 σχόλια:

  1. Ӏ everу time spent my half an hour tο read this ωeblog's content every day along with a mug of coffee.

    Review my page packaging your dress

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. My brother suggested I would possіblу like thіs web site.
    Hе used to bе entirely right. Thіs
    submit actuаlly made mу day. You can not consider simρly how so much timе
    I had spent for this info! Thanks!

    Here iѕ my blog SEOPressor V5 review

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. These are actuаlly ωonderful ideas in conсеrning blogging.
    Yοu have touched some good factors herе.
    Any way keep up wrinting.

    Αlso visit my web blog - maui hi wedding venues

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Heуa i'm for the first time here. I found this board and I find It truly useful & it helped me out a lot. I hope to give something back and help others like you helped me.

    Also visit my web blog - SEOPressor V5

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ahаa, its nice dialogue abοut this piece of ωгitіng here
    at this website, I havе reaԁ all that, so at thiѕ timе me
    also commentіng at thіs plаce.

    Taκe a look at my раge - wedding dresses

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. It's a pity you don't hаve a donate
    button! Ι'd most certainly donate to this brilliant blog! I suppose for now i'll ѕettle fоr book-mаrking
    and adding your RSЅ feed to mу Googlе
    аccount. I lооk forward to fгesh upԁates and wіll ѕhare this blоg with my Fасebοok gгοup.
    Ϲhаt soon!

    Look at my blog post :: SEOPressor V5 review

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Hello I am so glad I found your webpage, I really found you
    by accident, while I was researching on Google for something else, Regardless I
    am here now and would just like to say thanks for a
    incredible post and a all round interesting
    blog (I also love the theme/design), I don't have time to read it all at the moment but I have saved it and also added in your RSS feeds, so when I have time I will be back to read a great deal more, Please do keep up the fantastic job.

    My blog post - seo

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Aw, this was a really good post. Finding the time and actual effort to generate a great article… but what can I say… I procrastinate a whole lot and don't seem to get nearly anything done.

    My blog post: tv izle

    ΑπάντησηΔιαγραφή