Uygulaması ve Vücut Kondisyon Testi
Asım Kılıç Muazzez Polat
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 35100 İzmir-Türkiye
Özet :Toplam Hazırlanmış Rasyon (Total Mixed-Ration = TMR) hayvanlara farklı kaba ve
yoğun yem kaynaklı yem öğelerinin topluca tek bir karışım halinde verildiği bir yemleme
şeklidir. Özellikle sürü veya grup verimi yüksek, hayvan sayısı fazla olan işletmelerde
önerilmektedir. TMR uygulamasında hayvanların gruplandırılmasında mutlak yarar vardır.
Hayvanları gruplandırırken özellikle laktasyonun seyri ve süt verimleri dikkate alınır. Bu
uygulama olumlu yanları nedeniyle, başta süt sığırcılığı olmak üzere özellikle hayvansal üretim
bakımından ileri gitmiş ülkelerde gün geçtikçe daha geniş bir uygulama alanına sahip olmaktadır.
Bu makale, TMR uygulamasının olumlu ve olumsuz yanlarını karşılaştırmak ve bu uygulamada
vücut kondisyon testinin hayvanların gruplandırılmasında kullanılmasını göstermek amacıyla
yapılmıştır.
Anahtar sözcükler: Toplam harmanlanmış rasyon, süt sığırı, vücut kondisyon testi
Total Mixed Ration For Dairy Cows and Body Condition Score Test
Abstract: Total Mixed-Ration (TMR) is a feeding system that all forages, concentrates, minerals
and vitamins are throughly mixed together. It is suggested especially for dairy farming which
have many animals. A minimum of two and preferably three production level groups should be
arranged. The animals are separated from lactating string and milk production level . Due to the
advantages of TMR, particularly the dairy production, in the developed countries where the dairy
production increased, it is gainning larger application in practise. The aim of the study was to
compared of the advantages and disadvantages of TMR and to showed the use of body condition
score test in this aplication in order to separate the group of animals.
Key words: Total Mixed-Ration, dairy cow, body condition score test
Giriş
Total Misch-Ration (TMR), Total Blended-Ration (TBR), Complete-Ration (CR),
Total Mixed-Ration (TMR), Complete Feeds (CF) ve türkçe olarak da Toplam
Hazırlanmış Rasyon veya Toplam Hazır Rasyon (THR) vb. bir dizi isim altında
tanımlanmaya ve özellikle süt sığırcılığında uygulanmaya çalışılan bir yemleme şeklidir
(Kalkan, 1999). Burada, hayvanlara tüketim amacıyla verilen farklı kaynak ve
bileşimdeki yem öğelerinin topluca tek bir karışım halinde ad libitum olarak tüketim
şansı verilir (Kılıç, 2000). Bunun için TMR’e iştirak etmesi planlanan her tür kuru kaba
yemler veya suca zengin kaba yemler, yoğun yemler, mineral yemler ve vitaminler yanı
sıra her tür katkı maddeleri (örneğin CaC03, NaCl, antibiyotikler vb.) tek bir karışım
haline getirilmiş durumdadır. Elbette bu tür bir karışımın formulasyonu da hayvanların
besin maddeleri gereksinimi dikkate alınarak, uzman kişiler tarafından hesaplanarak
hazırlanmak durumundadır (Hoffman et al., 1998). Burada üreticiye düşen tek şey,
şayet kendi işletmesinde böyle bir karışımı hazırlama olanağı var ise kendi TMR’ini,
kendisi hazırlayıp veya bir kurum ya da kuruluştan temin ederek her gün ya da belli
zaman aralıkları ile hayvanların ad libitum olarak tüketimleri amacı ile servis etmektir
(Kılıç, 2000).
Böyle bir uygulama, hayvansal üretim bakımından gerçekten ileri gitmiş ülkelerde gün
geçtikçe daha geniş bir uygulama alanına sahip olmaktadır (DLG, 1995). Bu bakımdan
başta süt sığırcılığı olmak üzere sığır besiciliği, (daha çok barınak yemlemesinin
ağırlıklı olarak uygulanması hallerinde) düve yetiştiriciliği, koyun yetiştiriciliği, toklu
besiciliği vb yetiştirme şekillerinde uygulama karakterine sahip olan bir saha çalışması
şeklidir (Hampel, 1994). TMR’ın kullanımı halinde, artık söz konusu hayvan gruplarına
bir diğer yem veya yem öğesinin verilmesine gereksinim duyulmaz. O bakımdan üretici
ve uygulanması bakımından ilk planda, son derece cazip bir yemleme uygulaması
olarak benimsenmiştir. Nitekim, TMR’ın kısa sürede aktüel bir konu haline gelmesinde
aşağıdaki nedenlerin etkin rolü olmuştur (Helner und Potthassi, 1985; Hampel, 1994;
DLG, 1995)
a. Düve yetiştiriciliğinde, özellikle sürü büyüklüğünün çok fazla olduğu işletmelerde
üretici, uygulanan yemleme sisteminin olanak ölçüsünde basitleştirilmesi ve bu amaçla
iş gücüne duyulan gereksinimin en alt sınıra çekilmesini ister. Böyle bir istem hele iş
gücü temininin güç ve pahalı olduğu yer ve zamanlarda kendi ağırlığını daha açık
ortaya koyar.
b. İşletmelerde insan el emeği ve gücü yerine makine kullanımı eğilimi artar ve üretici
bu konularda yeterli bilgi edinme gereksinimi duyar yani üretici kendini eğitmek
zorunda hisseder.
c. Özellikle elit (yüksek) verimli süt ineklerinin, sağım sırası kendilerine verilen verim
pay karma yemini, sağım süresinin sınırlı olması dolayısıyla yeterince tüketememeleri
sorunu yaygındır. Böylece hayvanların kalıtsal yem tüketim yeteneklerinden yeterince
yararlanma şansı ortadan kalkar. Bu hayvanların daha fazla verim payı yemini
tüketebilmeleri için sağım yerinde daha uzun süreli tutulması ise, sağım işlerini ciddi
boyutlarda uzatır ve genelde işletme iş trafiğini aksatır. O nedenle, bu tür yemlerin
sağım dışı zamanlarda tüketime sunulması zorunludur ki, hayvanın kalıtsal
yeteneğinden özlenen düzeyde yararlanma şansı kaybolmasın.
d. Yine özellikle süt ineklerinde, sağım sırası ya da sonrası verim payı yeminin
hayvanın verim düzeyine uygun olarak dağıtımının, bireysel verim farklılıklarının çok
fazla olması dolayısıyla denetimi son derece güçtür ve bu zamanla üreticide işin
yapılabilirliği bakımından bıkkınlık getirebilmektedir. Ayrıca her hayvanın sağım sırası
ne kadar yoğun yem tüketmiş olduğunun saptanması da günlük iş akışı içinde oldukça
zordur.
Bu nedenlerle üretici, yemleme işinin kolaylaştırılmasına olanak veren her tür yeniliğe
ve öneriye hazırdır. Bu gerçekten hareket eden Hayvan Beslemeci’ler, TMR
uygulamasını son yıllarda ilginç bir yemleme uygulaması olarak görmüş, böylece konu
aktüel hale gelmiştir. Bu makale, TMR uygulamasının olumlu ve olumsuz yanlarını
karşılaştırmak ve bu uygulamada vücut kondisyon testinin hayvanların
gruplandırılmasında kullanılmasını göstermek amacıyla yapılmıştır.
TMR Uygulamasının Olumlu ve Olumsuz Yanları
Her yemleme uygulamasında olduğu gibi TMR uygulamasının da kendine özgü olumlu
ve olumsuz yanları vardır. Böyle bir uygulamaya rakip olabilecek en tanınmış yemleme
uygulaması, günümüze kadar uygulana gelmekte olan verim düzeyine göre günlük
rasyonu oluşturan Temel-, Denkleştirme- ve Yoğun- veya Verim Payı Yem’lerinin
bireysel olarak her hayvana ayrı ayrı servis edilmesidir. Bunlardan hayvancılığı ileri
ülkelerde yemleme zamanından ve iş gücünden artırım sağlamak bakımından özellikle
yoğun yemler veya verim payı yemleri çağrılı otomatlarla verilmeye çalışılmıştır. Buna
karşılık yaşam ve hatta belli bir düzeyde de olsa verim payı besin maddeleri
gereksinimini karşılamak üzere kullanılan kaba yemler ve kaba yem + denkleştirme
yemleri karışımları ayrıca ve yemleme başlangıcında dağıtılmaktadır (Kılıç, 2000).
Bu güne kadar kazanılan deneyimler bağlamında TMR uygulaması ile ortaya
çıkabilecek olumlu ve olumsuz yanların aşağıdaki gibi vurgulanması olasıdır (Kılıç,
2000
TMR Uygulamasının Olumlu Yanları
a. Sürü ya da grup yemlemesine son derece yatkındır. Böylece yemlemede
mekanizasyona uygun bir karaktere sahip olup iş zamanı ve gücünden önemli artırım
sağlar.
b. Hayvan başına günlük yem tüketimi, kurumadde de toplamda 1.5 - 2.0 kg kadar
daha yüksektir.
c. Biyolojik yemlemeye yatkın bir yemleme uygulamasıdır. Dolayısıyla gün boyu
rumen koşullarının değişiminde önemli sayılabilecek sapmalar meydana gelmez.
d. Sürü ya da gruptaki uslu ve öncü hayvanların yem tüketimleri zarar görmez. Bu
haliyle uslu ve çok yüksek verimli hayvanların yetersiz, öncü ve düşük verimli
hayvanların ise lüks yem tüketmeleri olasılığı en alt sınıra çekilmiş durumdadır.
e. Rasyonu oluşturan yem öğelerinin selektif olarak tüketimleri ortadan kaldırılmıştır.
f. Yem tüketimi sınırlandırılmadığından, hayvanlara gün boyu kendi istemleri
doğrultusunda yem tüketim olanağı sağlanmıştır.
g. İşletmede ya da çevresindeki ucuz yan ürünlerin (alternatif yem kaynaklarının) en
efektif şekilde kullanılmalarına olanak tanır.
h. Yemleme koşulları büyük ölçüde standardize edilmiş olduğundan hayvanların
bireysel olarak verim düzeyleri bakımından karşılaştırılmalarına her an için güvenilir
olanak tanır.
i. Oldukça emekli (zor), bıktırıcı, sevimsiz ve sürekli yapımı da zorunlu olan yemleme
iş gücü ve zamanı gereksiniminden artırım sağlar. Yemleme işi daha sevilerek,
benimsenerek yapılabilir bir iş haline gelir.
j. Yem tüketim yeri sınırlandırılmadığından yemliklerin daha fleksibl olarak kullanımı
olasıdır. Böylece barınak yapımında önemli azalmalar meydana gelir.
k. Yoğun yemler ya da verim payı yemlerinin servisi için son yıllarda geniş kullanım
alanı bulan ve fakat oldukça pahalı olan bilgisayar donanımlı çağrılı yemliklerin
kullanımı zorunluluğu ortadan kalkar.
TMR Uygulamasının Olumsuz Yanları
TMR uygulamasının yukarıda değinilen kimi olumlu yanları yanı sıra olumsuz
yanlarının da olabileceği aşikardır. Bunlardan kimilerinin de aşağıdaki haliyle
vurgulanması olasıdır.
a. Sürü hayvan varlığının verim düzeylerine göre gruplandırılması (en az 2, daha
uygun olanı 3 grup halinde) şarttır.
b. TMR’ın hazırlanması için gereksinim duyulan rutin işler artar.
c. Mer’alatma olanağının olduğu yer ve zamanlarda yeşil yemlerle olan mer’a
yemlemesinin uygulanması en uygun olanıdır. Nevar ki böyle hallerde mer’a
yemlemesinin açık bıraktığı besin maddeleri gereksinim açığına uygun düşecek
TMR’lerin hazırlanması ve kullanımına ayrı bir özen gösterilir.
d. Yeterli önlem alınmaz ve her grup kendi besin maddeleri gereksinimine uygun
düşen TMR’lerle yemlenmez ise, kimi hayvanların yetersiz yemleme koşullarında
olmalarına karşı, diğer kimilerinin lüks tüketim içinde olmaları engellenemez ve
böylece yem girdileri de artar.
e. TMR’lerin belli bir grup için hazırlanması sırası yapılacak bir hata ve bunun düzeyi
ve haliyle ortaya koyabileceği olumsuzluklar tüm grup hayvanlara yansır.
f. Kullanılacak TMR’lerin daima taze olarak hazırlanması, uygulamada kimi güçlükler
ortaya koyabilir.
g. Yemden yeme geçişler, tüm grup içi hayvanları kapsar yani gruptaki tüm hayvanlar
için geçerlidir.
h. TMR’in hazırlanması sırası silo yemleri, kuruotlar vb yemler dışında kullanılacak
diğer kimi yem öğelerinin (örneğin posalar, şlempeler, küspeler, yoğun yemler,
mineral- ve vitamin karışımları) için depo gereksinimi artar. Dolayısıyla başlangıçta
toplu girdi fiyatları yükselir. Bu arada hele yaz aylarında TMR in depolanması ve
uygulanmasında işletmenin içinde bulunduğu kendine özgü kimi sorunlar yaşanabilir
i. Hazırlanan TMR’in oluşturulmasında kaba ve yoğun yemlerle mineral ve vitamin
karışımları topluca bir arada bulundurulduğundan homogenitenin sağlanmasında güçlük
yaşanır.
j. TMR uygulaması, genelde hayvan varlığı büyük sürüler için uygun bir yemleme
şeklidir.
Burada değinilen olumlu ve olumsuz yanlar topluca ele alınarak TMR uygulamasına
geçmeden önce işletmenin çok iyi bir karara varmasında yarar vardır ve önerilir. Bu
haliyle TMR’ın genelde niteliği, kendisinin hazırlanması sırası kullanılan yem
öğelerinin niteliğine bağlıdır.O nedenle hazırlanan TMR, kullanılacağı hayvan
grubunun verim düzeyine uygun bir bileşim ve miktarda olmak zorundadır. Bu haliyle
TMR uygulamasında ulaşılabilecek başarının düzeyi, tamamen işletme yürütücüsünün
bilgi ve becerisine bağlılık gösterir.
Buraya dek değinilen özlü bilgilerden de görüleceği gibi, TMR uygulaması her işletme
koşulunda uygulanması önerilebilecek bir yemleme şekli değildir. Örneğin çayır - mer’a
ve diğer yeşil yemlerle yemlemenin ağırlıklı olduğu işletmelerde, verim düzeyi düşük
olan işletmelerde bu tür bir yemlemenin uygulanması hiç de kolay değildir ve önerilmez
(Kılıç, 2000). Böyle işletmelerde en iyisi, yoğun yemlerin ya da verim payı yemlerinin
ya el işçiliği ya da çağrılı otomatlarla hayvanlara bireysel olarak dağıtılmasıdır yani eski
klasik (konvensiyonel) yemlemeye devam edilmesidir. TMR uygulamasının ise
genelde;
a. işletme hayvan varlığı fazla,
b. sürü ya da grup süt verimi yüksek,
c. sürü ya da grup hayvanların bireysel süt verimleri arası varyasyonun az,
d. temini kolay ve ucuz olan yan ürünlerin kullanım olanağının bulunduğu,
e. tartım + karıştırma + dağıtım işlemlerinin aynı zamanda yapılabilmesine olanak
tanıyan bilgisayar donanımlı depolu yemleme arabalarını temin edebilen ve
f. toplu alım ve depolamalar için yeterli depo ve parasal olanağa ve ayrıca TMR
hazırlığı için uygun bir yerin ya da alanın bulunduğu işletmelerde uygulanması önerilir
(Müller, 2000).
TMR Uygulamasında Hayvanların Gruplandırılması
TMR uygulamasında hayvanların gruplandırılması mutlak önerildiğine göre, bu amaçla
ileri gebe hayvanların daima ayrı bir grup olarak ele alınmasında yarar vardır (Top
Agrar, 1998). Normal laktasyon seyrinde olan hayvanların gruplandırılması amacı ile
hayvanların süt verimlerinden yararlanılır. Bu amaçla Çizelge 1’deki verim grupları
oluşturulmaya çalışılır
Çizelge 1’den görüleceği gibi, sürü hayvan varlığının 2 grup altında toplanması ve 2
ayrı TMR ile yemlenmesi işi, sadece çok yüksek ve düşük verimli grupların
oluşturulması halinde söz konusudur. Zira süt verim düzeyi ne denli yüksek ise,
laktasyonun seyri de o denli düzenli bir seyre sahiptir. Böyle olunca da bu tür elit
(seçkin) hayvanlardaki canlı ağırlık değişimlerine uygun düşecek bir besin madde
gereksiniminin karşılanması amacı ile daha duyarlı olunmak zorunluluğu vardır.
Hayvan varlığı 3 grup altında toplanacak ise, bunlarda düşük verimli gruplardaki
hayvanlarla laktasyon sonunda ya da laktasyon sayısı fazla olanların kondisyonlarının
yağlanmalarına engel olma çabası içinde olunmaya çalışılır
Süt Sığırlarında Kondisyon Testi
Günlük yaşamda uygulanan rasyonların, sığırların içinde bulunduğu fizyolojik evreye
ya da verim düzeylerine uygun olup olmadığının takdiri açısından kondisyon testi
büyük önem taşır. Aynı önemlilik, hem işletme karlılığı hem işletmenin geleceği
açısından da anlamlıdır. Böylece uygulanan yemlemenin içinde bulunulan fizyolojik
evreye uygun düşüp düşmediği güvenle ve kolayca takdir edilir. Buna paralel olarak da
gerekli önlemler zamanında alınmaya çalışılır. Bu bağlamda normal laktasyon seyri
boyunca elit süt ineklerindeki vücut kondisyonunun nasıl bir seyre sahip olduğunu
Grafik 1’den izlemek olasıdır (Anonym, 1998).
Süt sığırlarında vücudun içinde bulunduğu kondisyonun takdiri amacı ile en çok
kullanılan yöntem Body - Condition - Score (BCS) testidir (Anonym, 1998). Bu test,
kimi vücut nahiyelerinin puante edilmesi aslına dayandırılmıştır. Böylece halihazırdaki
kondisyon sayesinde vücuttaki reservler takdir edilir. Hayvanın laktasyon başlangıcı-,
ortası- ve sonu- ile kuru evredeki kondisyonlar ele alınarak uygulanacak TMR tipi
ortaya konulmaya ya da gruplar arası hayvanların kondisyonlarındaki değişimler ortaya
konmaya çalışılır.
Kondisyon testi ile verilen puanlar yardımı ile laktasyon seyri boyunca uygulanan
yemlemenin ilgili evreye uygun düşüp düşmediği, bu evre için hayvanın yeterli vücut
rezervelerine sahip olup olmadığı denetlenir. Nitekim birden çok laktasyona sahip olan
hayvanlarla kuruda olanların yağlı kondisyona sahip olmaları istenmez. Aksine hallerde
doğum güçlükleri kaçınılmazdır ya da doğum sonrası hem madde değişimi olayları hem
de döl veriminde önemli aksamaların meydana gelmesi kaçınılmaz hale gelir
BCS Testinin Uygulanması
Bu testin uygulanması amacı ile testi yapacak testörün özenle gözlemleyeceği vücut
nahiyeleri Resim 1’de verilmiştir (Anonym, 1998). Bunlar :
1. Omurga çizgisi (kaburgalar sırt
birleşim yeri): Girintili, çıkıntılı,
dolgun vb.
2. Açlık çukuruna geçiş (sağ yandan) :
Düz, dikey, kavisli vb
3. Sırt kalça çıkıntıları arası alan:
Düz, düşey, kavisli vb
4. Kuyruk sokumu :
Çukur dolgunluğu zayıf, dolgun vb
5. Oturak yumrusu :
Dolgun, çıkıntılı, yuvarlak vb
6. Kalça çıkıntısı :
Dar, geniş vb
7. Omur çizgisi ile omurgalar arası
bağlantı alanı :
Düz, çukur, düşük vb
8 Kaburgalar ile olan omurga bağlantısı
Yukarıda adı geçen nahiyeler iyi bir gözlem dışında mutlaka el ile de yoklanarak
denetlenir. O bakımdan iyi bir testör, mutlaka bir kurs sonucu yetiştirilmiş eleman
olmak durumundadır. Bu arada gözlemlenen bu noktaların testörde her ırk için
bırakacağı genel kanı farklı olabilir. O nedenle bu noktalara ait görünüm farklılıkları
her ırk için ayrı ayrı ele alınıp yayınlanmak durumundadır. Nitekim burada daha sonra
verilecek örneklerin Siyah-Alaca ve Fleckvieh ırkı sığırlar için saptanmış olduğu
gözden ırak tutulmamalıdır.
Bu bilgiler bağlamında, farklı kondisyonlara sahip hayvanlarda gözlemlenen vücut
nahiyelerinin değerlendirmeleri Çizelge 2, 3, 4 ve 5’te verilmiş, bu değerlendirmeler ile
hesaplanan puanlara ait hayvanlar da Resim 2, 3, 4 ve 5’te gösterilmiştir (Anonym
1998)
Sonuç ve Öneriler
Sonuç olarak, üreticilerin ellerindeki hayvan varlığını bu tür testlere alması ve
gereksinimlerine uygun TMR’lerle yemlenmelerine çalışmaları önerilmiştir.
Kaynaklar
Anonym, 1998. Konditionskarte für Fleckvieh. Top Agrar. Das Magazine für Moderne
Landwirtschaft, Postfach, 7847, 48042 Munster.
DLG-İnformation, 2/1995. Vorgaben zum Einsatz von Mischrationen bei Milchkühen. DLG-606-
Frankfurt.a.M.
Hampel, G., 1994. Fleischrinder und Mutterkuhhaltung, Verlag, EU, Stuttgart.
Heller, D. und V., Potthasi 1985. Erfolgreiche Milchvichfüttezung. Verlag VUA.
Hoffman, U., H., Steingas, R., Funk, R.V., Schmettow und W., Drochner, 1998. Auswirkung
einer Gesamtmischration (TMR) Kraftfutter 7-8, S.292-303.
Kalkan, H. 1999. Toplam Harmanlanmış Rasyon (THR), Süt Sığırlarının Beslenmesinde
Kullanımı Yüksek Lisans Semineri notları (yayınlanmamış), Bursa.
Kılıç, A. 2000. Toplam Harmanlanmış Rasyon (TMR). Yayınlanmamış Ders Notları, İzmir.
Müller, E., 2000. Totale Mischrationeinsatz bei Milchkühen in der Anfütterungsphase Einfluss
auf Leistung und Staffwechser. Dissertation, TLU- Giesen.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου