Uludag Univ.J.Fac.Vet.Med
28(2009),1:39-46
Geliş Tarihi : 26.06.2009
Kabul Tarihi :09.07.2009
* Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, Görükle-Bursa
Özet: Bu derlemede özellikle sığır mastitis olgularının etiyolojisinde virusların rolleri irdelenmiştir. Viruslar
sığır mastitis olgularında hem hazırlayıcı hem de primer etiyolojik ajan olarak rol oynayabilirler. Bovine
herpesvirus 2, vaccinia virus, sığır çiçeği virusu, yalancı sığır çiçeği virusu, vesicular stomatitis virusu, şap hastalığı
virusu ve bovine papillomavirus memede lezyon oluşturarak memenin doğal savunma mekanizmasını
sekteye uğratırlar.
Bovine herpesvirus 1, bovine viral diarrhoea virus, sığır immun yetmezlik virusu ve bovine
leukemia virus enfeksiyonları ise immun yetmezliğe sebep olarak bakteriyel patojenlerin etkileriyle indirekt
mastitis oluşumuna yol açabilirler. Yapılan deneysel çalışmalarda bovine herpesvirus 1, şap hastalığı virusu ve
parainfluenza 3 viruslarının sığırlarda klinik mastitis oluşturabildiği, bovine herpes virus 4 gibi bazı virusların
ise subklinik mastitise neden olduğu gösterilmiştir.
1. Giriş
Mastitis tüm dünyada süt sığırı işletmeleri
için önemli bir problem olmakla birlikte her yıl
tedavi giderleri ve üretim kaybından kaynaklanan
milyonlarca dolar zarara neden olmaktadır.
Mastitis memenin bir veya birkaç bölümünün
paranşim dokusunda gelişen yangısal reaksiyon
olarak tanımlanır. Enfeksiyöz, travmatik ve
toksik nedenlerden kaynaklanan mastitis olguları
bireysel enfeksiyon şeklinde olabileceği gibi
sürünün tamamı veya büyük bir kısmını da etkileyebilir.
değişimlerle birlikte memenin glandular dokusunda
patolojik değişiklikler de gözlenir. Ayrıca
memede duyarlılık artışı, şişkinlik, süt morfolojisindeki
değişiklikler ve süt veriminde azalma
gibi klinik bulgular oluşturur. Sütteki en önemli
değişiklikler; renk değişimi, pıhtı oluşumu ve
aşırı miktarda lökosit içermesidir. Tedavi edilmeyen
hayvanların durumu kötüleşebilir, hayvanlarda
topallık ve hatta ölüm görülebilir37.
Mastitis tanısı genellikle klinik bulgulara
dayanılarak konulur. Birçok olguda meme bezlerinde
şişkinlik, sıcaklık artışı, ağrı, sertleşme gibi
bulgular görülse de, mastitis olgularının büyük
bir bölümü palpasyonla veya strip testleriyle
tespit edilemez27. Bu olgularda sütteki lökosit
miktarının belirlenmesi gibi indirekt yöntemler
kullanılabilmektedir. Enfeksiyon varlığında oluşan
değişiklikler aynı zamanda östrojen miktarı
ile ilişkilendirilebilse de, lökosit sayısındaki artış
genellikle doku hasarının bir göstergesidir27.
Mastitis etiyolojisinde bakteri, mikoplazma,
mantar, maya ve klamidya gibi birçok
etkenin bulunabileceği bilinmektedir. Enfeksiyonlara
neden olan bu etkenlerin memeye yayılması
mikroorganizmaların virulensi, etkene
maruz kalma süresi, sıklığı ve etken miktarı ile
yakından ilişkilidir. Bunların yanı sıra bazı faktörler
meme dokusunun mastitise karşı duyarlılığının
artmasına neden olarak enfeksiyonun ortaya
çıkmasına yardımcı olabilir. Mastitis olguları
üzerine mikroorganizmalarla birlikte hayvana ve
çevreye ilişkin faktörlerin de etkileri vardır. Tablo
I’de mastitis oluşumunda rol alan faktörler
sınıflandırılmıştır.
Tablo I. Mastitis oluşumunda etkili olan
faktörler*
Mikroorganizmalar
1. Bakteriler
2. Viruslar
3. Mikoplazmalar
4. Mantarlar
Hayvana ait
Faktörler
A. Fizyolojik Faktörler
1. Yaş ve laktasyon
durumu
2. Sağım özelliği ve
sağım sayısı
3. Süt verimi
4. Irk
B. Mastitise duyarlılığı
artıran anatomik
faktörler
1. Memenin anatomik
ve morfolojik özellikleri
2. Meme ve meme
başı yaraları
Çevresel Faktörler
1. Mevsim ve hava koşulları
2. Ahır ve barınak tipi
3. Beslenme
4. Sağım ekipmanları
*Yavru (2001)’den adapte edilmiştir
Mastititse yol açan önemli etkenler olarak
Stafilococcus aereus, Streptococcus. agalactiae,
E.coli, S. zooepidemicus, S. faecalis, S.
pyogenes, Campylobacter jejuni, Histophilus
somnus, S. pneumonia, Corynebacterium
pyogenes, Klebsiella spp., Enterobacter
aerogenes, Mycobacterium bovis, Nocardia
asteroides türleri ile birlikte bazı mantar
enfeksiyonları (Trichosporon spp., Aspergillus
fumigatus, A. Nidulans) ve maya enfeksiyonları
da (Candida spp., Cryptococcus neoformans,
Saccharomyces spp. ve Torulopsis spp.)
sayılabilir27.
Mastitise neden olan patojenler
kontagiyöz ve çevresel olmak üzere iki gruba
ayrılır. Kontagiyöz patojenler (spesifik olarak
memeyi enfekte edenler); S. agalactiae, S.
aureus ve mikoplazmaları içerir. Çevresel patojenler
ise çoğunlukla koliform bakteriler (E.coli)
ve streptokoklardan oluşmaktadır. Memenin
enfeksiyonu genellikle etkenin meme kanalına
girmesi sonucu oluşur ve sağım araçlarıyla bir
hayvandan diğerine aktarabilirler.
Mastitise neden olan birçok etken bilinmesine
karşın klinik mastitis olgularının yaklaşık
üçte birinde hiçbir patojen tespit edilememektedir.
Wellenberg ve ark.’nın37 aktardığına göre
Miltenburg ve arkadaşları21 1045 klinik mastitis
olgusunun % 28’ini patojenler yönünden negatif
bulmuşlardır. Memede bazı patojenlerin düşük
konsantrasyonda olması (E.coli) veya maya,
mantar gibi kültüre edilmesi güç patojenlerin
bulunması kültür negatif sonuçların bir nedeni
olarak gösterilebilir. Ancak bu etkenler (maya,
mantar) meme problemlerinde sık karşılaşılan
patojenler olmadığı için kültür negatif sonuçların
tamamını açıklayamayacağı kabul edilmektedir.
Yukarıda açıklandığı üzere bugüne kadar
mastitis konusunda çok sayıda epidemiyolojik
çalışma yapılmış olmasına rağmen klinik
mastitis olgularının %20-35’inde etiyoloji açıklanamamaktadır27.
Virolojik çalışmalar pahalı
ekipmanlar gerektirmesi ve laktasyondaki ineklerin
deneysel araştırmalarda kullanılmasından
kaçınılması nedeniyle mastitis oluşumunda viral
etiyoloji ile ilgili çalışmaların sayısı oldukça
sınırlıdır. Bu nedenle virusların mastitis oluşumuna
neden olan ve henüz açıklanamayan
%25’lik etiyolojik dilim içerisinde yer aldığı
kabul edilir37.
Virusların mastitis oluşturabileceğine ilişkin
ilk fikirlerin 1939 yılında oluştuğu düşünülmektedir.
Bu tarihte Broadhurst ve arkadaşları
mastitisli bir ineğin sütünden ve kanından bir
virus izole ettiklerini bildirmişlerdir. Bu virus 32
kez hücre kültürlerinde pasajlanarak çoğaltıldıktan
sonra farelere enjekte edilmiş; yangı şekillenen
lenf düğümlerinden ve meme bezlerinden
tekrar izole edilebilmiştir39. Daha sonraki dönemlerde
de benzer nitelikte birçok çalışma yapılmıştır37.
Viral mastitis; viral etkenlerle oluşan
klinik, subklinik ve kronik mastitisler olarak
tanımlanabilir. Ayrıca viruslar sekonder
patojenler için uygun ortamı oluşturarak da
mastitis oluşumuna katılabilirler. Böyle bir
sekonder enfeksiyon varlığı primer viral
enfeksiyonun ağırlaşmasına sebep olabilir.
Bunun sonucunda mastitise ek olarak ateş,
iştahsızlık, depresyon gibi sistemik etkiler de
görülebilir. Viral ajanlar lokal olarak meme
kanalı yoluyla enfeksiyon başlatabileceği gibi
primer sistemik enfeksiyon sonucunda da meme
dokusu hücrelerini enfekte edebilirler. Böylece
virusun süt aracılığıyla dış ortama yayılımı da
mümkün olabilir27. Bazı viral enfeksiyonlarda
ise diğer klinik bulgular daha belirgin olduğu
için mastitis belirtileri gözden kaçabilir.
Sığırlarda mastitise neden olan veya
mastitis oluşumunda rol alan viral enfeksiyonlara
örnek olarak; şap hastalığı, bovine herpesvirus
4 (BHV-4), bovine herpesvirus 2 (BHV-2), sığır
çiçeği virusu, vaccinia virus, bovine viral
diarrohea virus (BVDV), veziküler stomatitis,
bovine herpes virus 1 (IBR/IPV), bovine
herpesvirus-3 BHV-3), coryza gangrenosa
bovum (sığır korizası), bovine enterovirus,
parainfluenza-3 (PI-3), ve sığır löykozu (BLV)
sayılabilir. Küçük ruminantlarda ise maedi–visna
ve caprine arthritis ensefalitis viruslarının
mastitis oluşumuyla ilişkili olduğu gösterilmiştir32.
2. Viral Eneksiyonların Meme Sağlığı
Üzerine Etkileri
2.1. Viral enfeksiyonların direkt etkileri
Virusların meme dokusuna direkt etkileri
yangısal reaksiyon oluşumu ile ilişkilidir.
Virusların meme sağlığına direkt etkileri 2 başlıkta
ele alınabilir.
a. Viral enfeksiyonlar ve klinik mastitis:
Yapılan deneysel inokulasyonlarda BHV-18,12,29
ve şap hastalığı virusunun6 klinik mastitisli ineklerin
sütlerinde bulunduğu tespit edilmiştir. Bu
etkenlerin lokal sıcaklık artışı, meme şişkinliği
ve sütün pıhtılaşması gibi değişikliklerle klinik
mastitis oluşturdukları gösterilmiştir37.
b. Viral enfeksiyonlar ve subklinik
mastitis: Subklinik mastitis süt veriminde azalma
ve somatik hücre sayısında artışa sebep
olurarak önemli ekonomik kayıplar yaratabilir.
Doğal bağışıklık bakteriyel meme enfeksiyonlarının
erken savhasında predominant savunmayı
oluşturur. Bu savhada kandan meme dokusuna
kemotaksisle nötrofil göçü çevresel etiyolojik
mastitise karşı en önemli savunma mekanizmasıdır.
Sitotoksik uyarıma bağlı olarak enfekte
hücreleri elemine edebilmek için makrofajlar
aktive olur. Gelişen bu savunma mekanizması
sonucunda somatik hücre sayısında artış görülür.
Yapılan çalışmalarda meme içi ve intranazal
BHV-4 inokulasyonlarında subklinik mastitis
oluştuğu görülmüştür. Ayrıca subklinik mastitisli
ineklerin meme dokularında BLV varlığı da
gösterilmiştir41
2.2. Viral enfeksiyonların mastitisteki
indirekt etkileri
Bariyer olarak görev alan meme ucu ve
ductus papillarisin hasarı veya gelişen
immunosupresyon mastitise karşı duyarlılığı
artırır. Bakteriyel enfeksiyonlar bu durumu daha
da şiddetlendirebilir. Bovine mamillitis virus,
vaccinia virus, cowpox virus gibi bazı viruslar
lokal dermatitise ve genellikle meme kanalında
ülserasyona sebep olarak meme kanalının ve
meme dokusunun sekonder enfeksiyonlarına yol
açarlar27.
Meme ucu lezyonları: Bovine mamillitis
virus (BHV-2), vaccinia virus, inek çiçeği
virusu, pseudocowpox (yalancı meme çiçeği),
vesiküler stomatitis virusu ve şap hastalığı
viruslarının oluşturdukları ülserasyonlara bağlı
olarak meme bezlerinde ve sinus laktiferus da
sekonder bakteriyel enfeksiyonlara sebep olabilir36,37.
İmmunosupresyon: Bazı viruslar meme
başı hasarına ek olarak immunosupresyon yaparak
da mastitis oluşumuna sebep olabilirler34.
BVDV, BHV-1, BLV ve BIV enfeksiyonları bu
kapsamda sayılabilir.
3. Sığır Mastitisinin Etiyolojisinde Rol
Oynayan Viral Etkenler
3.1. BHV-1 (Bovine herpesvirus 1)
Dünyada ve ülkemizde yaygın olarak görülen
IBR/IPV enfeksiyonu Herpesviridae ailesinin
Alfaherpesvirinae alt ailesinde yer alan
Bovine Herpes virus tip 1(BHV-1) tarafından
meydana getirilmektedir. Türkiye’deki süt sığırı
işletmelerinde BHV-1 seroprevalansı %17-%60
arasında değişmektedir1,40. Enfekte hayvanların
burun, göz ve salya akıntıları, gaita, sperma,
vaginal akıntı ve süt gibi birçok sekret ve
ekstretleri ile birlikte plasenta ve fötal dokuları
da virusun saçılmasında önemli rol alır. Hastalığın
sağlıklı hayvanlara bulaşması ise yakın temas
virusun solunum yoluyla alınması, tohumlama,
embriyo transferi ve enfekte ineklere ait
sütlerin içilmesi ile olabilir28.
BHV-1 immunosupresif özelliklerine bağlı
olarak bakteriyel hastalıkların etiyolojisinde
sekonder rol oynayabilmektedir. Ancak sığır
mastitis olgularında hangi sekonder rolu üstlendiği
kesin olarak belirlenememiştir. Subklinik
BHV-1 enfeksiyonu sırasında subklinik mastitis
bulgusu olarak süt veriminde belirgin bir azalış
olduğu rapor edilmiştir37.
BHV-1, enfekte hayvanların süt örneklerinin
yanı sıra meme ucundan ve meme üzerindeki
vesiküler lezyonlardan da izole edilmiştir13.
Her ne kadar lezyonların primer olarak BHV-
1’den kaynaklandığını tespit etmek zor olsa da
bu çalışma BHV-1’in sığır memesindeki lezyonlarla
ilişkilendirilebileceğini göstermiştir. Ülkemizde
yapılan bir çalışmada da sütten BHV-1
izolasyonu gerçekleştirilmiştir4. Dolayısıyla
BHV-1’in sütte bulunabileceği bu çalışmayla
teyit edilmiştir. BHV-1’in mastitis ile ilişkisini
güçlendiren deneysel bir çalışmada sığırların
memelerine BHV-1 enjeksiyonunu takiben
mastitis geliştiği ve ortamda mastitis nedeni
olabilecek bir bakteri tespit edilemediği bildirilmiştir8.
Başka bir çalışmada ise 10 sürüde analiz
edilen toplam 58 klinik mastitisli inek sütünden
hiç birisinde BHV-1 tespit edilememiştir. Dolayısıyla
BHV-1’in mastitis oluşumunda muhtemelen
primer rol oynamadığı değerlendirilmektedir34.
Her ne kadar BHV-1’in sığır mastitisi üzerindeki
etkisi kesin olarak belli olmasa da, mevcut
çalışmalar BHV-1’in doğal mastitis olgularından
izole edilebildiği ve sığır meme dokusunun
BHV-1’e duyarlı olduğunu göstermektedir.
3.2. BHV-4 (Bovine herpesvirus 4)
BHV-4 Herpesviridae ailesinde,
Gamaherpesvirinae alt ailesinde yer alan bir
DNA virusudur. Virus ruminant türlerinden sığır,
koyun ve diğer birçok hayvandan izole edilir.
Etken önceleri solunum hastalıkları ve
keratokonjektivitis ile ilişkilendirilmiştir. Daha
sonra genital, deri ve enterik problemler,
pustuler meme lezyonları ve kronik ülseratif
meme dermatiti içeren çok çeşitli klinik bulgulara
sahip hayvanlardan izole edilmiştir. BHV-
4’ün doğal yayılım yolu solunum ve sindirim
sistemidir. Buzağılar etkeni içeren süt ile enfekte
olabilmektedir. Etkin çoğalma için bölünebilir
hücrelere ihtiyaç duyar ve virus üst solunum
yolları ve sindirim kanalı epitel hücreleriyle
birlikte kandaki makrofaj ve lökositlerde de çoğalabilir38.
BHV-4 lenfoid organlarda ve sinir
sisteminde latent faz oluşturabilir10 ve bu sayede
etken birçok doku ve organda tespit edilebilir.
BHV-4 ayrıca deride oluşan ülserlerden, burun
sürüntü örnekleri ve süt örneklerinden de izole
edilebilir9,27. BHV-4’ün hücrelerde latent kalmasıyla
konakçıda immunsupresif etki oluşur.
Wellenberg ve ark.34 kontrol grubunda pozitiflik
saptayamazken klinik mastitisli 58 ineğin
%5’inde BHV-4 varlığını tespit etmişlerdir. Bu
ineklerin büyük çoğunluğunda (2/3) aynı zamanda
BHV-4’e karşı gelişmiş antikorlar da
tespit edilmiştir. BHV-4 inokule edilen memelerden
elde edilen süt örneklerinin %50’sinde
somatik hücre sayısında artış görülmüş ve S.
uberis enfeksiyonunun BHV-4 replikasyonunu
desteklediği bildirilmiştir38. İkinci bir çalışmada
PCR tekniği kullanılarak klinik mastitisli 54
inekten toplanan süt örneklerinin 3 ünde BHV-4
DNA’sı saptanırken kontrol grubu ineklerde
pozitiflik bulunmamıştır35. Epidemiyolojik bir
çalışmada sığırlarda S. aureus ilişkili mastitis
oluşma olasılığı ile BHV-4 antikorlarının varlığı
arasında pozitif korelasyon bulunmuştur42. Bu
çalışma BHV-4 enfeksiyonlarının inekleri özellikle
S. aureus varlığında oluşan mastitislere
karşı daha duyarlı hale getirdiğini ortaya koymuştur.
Tedaviye yanıt vermeyen klinik mastitisli
ineklerin duktus laktiferus ve meme dokularının
epitel hücrelerinden BHV-4 izole edilmiş ve bu
hücrelerde intranükleer inklüzyon cisimcikleri
görülmüştür. Ayrıca elektromikroskopi çalışmaları
ile hücrelerde herpesvirus varlığı tespit
edilmiş ve aynı dokulardan PCR yardımıyla viral
DNA tanımlanmıştır22. Subklinik enfeksiyon
oranını ortaya koymak için yapılan bir çalışmada
kabuklaşma ve apse oluşmuş memelerden elde
edilen örneklerden BHV-4 izole edilmiş ve PCR
tekniği ile sığırların süt ve süt kanalı döküntü
hücrelerinde BHV-4 genomu saptanmıştır17.
BHV-4’ün makrofaj ve diğer immun sistem
hücrelerini enfekte ettiği ve vasküler dokuyu
etkilediği kabul edilir17. Buna bağlı olarak
virusun oluşturduğu immunosupresyonun ve
gelişen bakteriyel enfeksiyonun klinik semptom
oluşmasında önemli olduğu değerlendirilmektedir15.
Sığır endotel hücreleri BHV-4’e karşı oldukça
duyarlıdır. BHV-4 inokule edilen memelerde
enfekte hücrelere karşı oluşan sitotoksik
yanıttan dolayı sütteki somatik hücre sayısında
artış şekillenir. İnterferon γ sitotoksik uyarımı
sağlayarak enfekte hücreleri elemine edebilmek
için makrofajları aktive eder. Bu durum da somatik
hücre sayısının artışına sebep olur34.
Yukarıda açıklanan çalışmalar BHV-4’ün
sığır mastitisinde rol oynayabileceğini göstermektedir.
Bu etkenin meme kanalının epitel
hücrelerinde ve memedeki immun sistem hücrelerinde
çoğalarak subklinik mastitise yol açabileceği
veya klinik mastitiste indirekt etki oluşturabileceği
kabul edilmektedir38
3.3. BVDV (Bovine viral diyare virus)
Sığırlarda immunosupresyona yol açan
diğer bir viral etken olan BVDV Flaviviridae
ailesinde Pestivirus genusunda yer alır. Etken
persiste enfekte hayvanlarda immun yanıtta yavaş
gelişen bir hasara yol açar. Akut enfekte
bireylerde ise lökopeni ve immunsupresyona
neden olur. BVDV’nin oluşturduğu immunosupresyonun
mastitis üzerine etkisiyle ilgili çalışmalar
oldukça sınırlıdır. BVD virusa maruz
kalmanın sütçü sığırlarda meme sağlığını etkileyip
etkilemediğini saptamak için yapılan retrospektif
bir çalışmada BVDV’ye maruz kalmış
sütçü sürülerde BVDV ile karşılamamış sürülerle
karşılaştırıldığında mastitis gelişme oranının
%7 arttığı görülmüştür3. BVDV antikorları yönünden
pozitif olan sürülerde süt veriminde
azalma olduğu ve sütteki somatik hücre sayısının
yükseldiği farklı çalışmalarla teyit edilmiştir2,11.
Enfekte sürülerde tank sütü örneklerinden PCR
tekniğiyle BVDV genomu tespit edilebilir. Ancak
bu durum çoğunlukla mastitisten değil sürüde
persiste enfekte sağmal ineklerin varlığından
kaynaklanır. İneklerin süt verimi azalması sebebiyle
sürüden çıkarılma olasılığının BVDV
seropozitif sürülerde %95 daha yüksek olduğu
tespit edilmiştir30. Son yapılan bir çalışmada
BVDV ari onayı almış sürülerdeki meme sağlığı
kayıtlarının arilik öncesi duruma göre daha iyi
düzeyde olduğu ve mastitis insidensinin belirgin
bir düzeyde azaldığı saptanmıştır3
3.4. Şap hastalığı virusu
Picornaviridae ailesinde, Aphtovirus
genusunda yer alan bir RNA virusu tarafından
oluşturulan şap hastalığı çift tırnaklı hayvanlarda
görülebilen akut seyirli ve bulaşıcı bir viral hastalıktır.
Hastalık genelde ağır bir viremi dönemine
sahiptir. Primer viremi sonrasında virus hedef
organlara yayılarak gözle görülebilen karakteristik
aftlar ve erozyonları oluşturur. Bu tür lezyonlar
ağız ve burun boşluğunda, midede, derinin
kılsız bölgelerinde ve tırnaklarda görülebilir.
Virus hasta hayvanların salya, aft kabuğu, aft
sıvısı, süt, dışkı ve idrarında bulunur19,23. Şap
hastalığı virusu meme dokusunun salgısal epitel
hücrelerinde üreyebilmektedir. Birçok araştırmada
şap hastalığı gözlenen hayvanların sütlerinden
etken izole edilmiştir24,26. Hindistan’da
yapılan bir çalışmada şap salgını sonrasında
laktasyon dönemindeki ineklerin memelerinin
sertleştiği, lezyonlar geliştiği ve etkilenen memelerden
elde edilen sütlerin pıhtılaşmış sarımsı
renkte olduğu bildirilmiştir. Yapılan CMT testi
sonucu 22 memenin 18’inde pozitif sonuç çıkması
ve somatik hücre sayımında negatif hayvanlara
kıyasla belirgin oranda artış görülmesi
şap hastalığı virusunun meme epitelinde üremesini
ve mastitis oluşturabileceği düşüncesini
desteklemektedir26.
Meme dokusunun primer olarak şap hastalığı
virusuyla enfeksiyonu sık görülmemektedir.
Ancak mevcut verilere bakıldığında doğal
mastitis olguları ve deneysel enfeksiyonlarda
memenin şap virusuna yüksek duyarlılık gösterdiği
sonucu ortaya çıkmaktadır. Şap klinik viral
mastitisin primer etkeni değildir ancak sekonder
bakteriyel enfeksiyon varlığında klinik mastitis
oluşturabilir
3.5. BHV-2
Bovine mamillitis, BHV-2 ‘nin neden olduğu
akut seyirli bir viral hastalıktır. Etken
Herpesviridae ailesinde, Alfaherpesvirinae alt
ailesinde yer alır. BHV-2 enfeksiyonları buzağılarda
ve ilk laktasyondaki genç ineklerde sık
görülür. Hastalık subklinik veya ılımlı klinik
bulgularla seyreder. Ancak meme başlarında
veya loblarında ağrılı ülserasyona sebep olarak
şiddetli şiddetli bir seyir de gösterebilir. Sağımın
güçleşmesi sonucunda süt veriminde %10’luk
bir azalma gözlenir ve mastitis oluşumuna yol
açabilir14,23.
Enfeksiyona bağlı olarak meme başında
vezikülden ülserasyona kadar değişebilen deri
lezyonları oluşabileceği gibi şiddetli seyirde
duktus papillaris hasarıyla da sonuçlanabilir.
Turner ve ark.31 sütçü ineklerin memelerinden
veziküler sıvı ve sürüntü örneklerinden BHV-2
izole ettiklerini bildirmişlerdir. Kanada’da bir
sürüde görülen herpes mammillitis olgusunda
lezyonlardan toplanan örneklerden virus izolasyonu
ve elektromikroskopi ile etken tespit edildiği
ve sürüde mastitis oranının arttığı tespit
edilmiştir20.
Sonuç olarak BHV-2 enfeksiyonlarının
memenin doğal savunma mekanizmasında hasar
oluşturmasına bağlı olarak ve bakteriyel enfeksiyonlara
duyarlılığı artırdığı düşünülmektedir.
3.6. Bovine papillomavirus
Papillomaviridae ailesinde
Papillomavirus genusunda yer alan 6 tip bovine
papillomavirus tanımlanmıştır. Bu hastalıkta
meme başında fibropapillomlar oluşmaktadır.
Duktus papillariste fibropapillom oluşumu
memenin doğal savunma mekanizmasını sekteye
uğratır ve buna bağlı olarak mastitise oluşumuna
yatkınlığı artar. Sığır papilloma virusları oluşturdukları
lezyonlar sonucunda sekonder katkı
sağlasalar da mastitis oluşumundaki direkt etkileri
henüz kanıtlanamamıştır14
3.7. Enzootik sığır löykozu (Bovine
leukemia virus-BLV)
Retroviridae ailesinde Deltaretrovirus
genusuna yer alan bovine leukemia virus tarafından
oluşturan enzootik sığır lökozu kronik
neoplastik bir hastalıktır. Bulaşmanın kontakt
yolla, insektlerle, iatrojenik yolla veya süt aracılığıyla
olabileceği düşünülmektedir41. BLV için
sığırlarda primer hedef hücreler B lenfositleridir.
B lenfositlerin enfeksiyonu humoral immun
yanıtı etkileyerek IgM üretiminin azalmasına
sebep olur. Hastalıkda epidemiyolojik olarak 3
aşama görülür. Etkilenen hayvanların büyük bir
kısmı (%60) taşıyıcı olarak ilk safhada seyreder.
Yaklaşık %30’luk kısmında leukositosis ve
lenfositosis görülür. Üçüncü safhada (%10) ise
tümör oluşumu gözlenir. Etken lenfositleri etkilemesi
sonucu sistemik direnci baskılar. Sonuç
olarak mastitis, metritis, artritis ve perikarditis
oluşum sıklığı artar25. Birçok çalışma BLV enfeksiyonu
ile sığırlarda mastitis oluşumu arasında
ilişki olduğunu göstermektedir. Subklinik
mastitis görülen BLV antikor pozitif ineklerin
meme dokusundan alınan örneklerde
elektromikroskopla yapılan incelemeler sırasında
lenfositlerde BLV tespit edilmiştir. Araştırma
yapılan ineklerde makroskobik bir bulgu tanımlanmamış
fakat histolojik incelemelerde
intralobüler konektif dokuda ve alveollerde lenfosit,
plazma hücresi ve nötrofil infiltrasyonu
görülmüştür. Bu araştırmada bakteri varlığı veya
somatik hücre sayısıyla ilgili bilgi sunulmamıştır41.
Diğer bir çalışmada da EBL virusunun
immunosupresif etkisi sonucunda enfekte hayvanlarda
löykosit tablosundaki değişiklikler sonucunda
subklinik mastitis insidensinin arttığı
değerlendirilmiştir25.
3.8. Sığır immunyetmezlik virusu (BIV)
Retroviridae ailesinde yer alan bir
Lentivirus olan BIV ilk olarak 1972 de tanımlanmıştır.
Her ne kadar çoğu enfeksiyon
subklinik seyretse de BIV’e bağlı olarak
lenfadenopati, lenfositosis, MSS lezyonları, zayıflık
ve sekonder bakteriyel enfeksiyonlar gibi
klinik bulgular gelişebilir. BIV ile enfekte hayvanlarda
lenf nodüllerinde folikül gelişiminde
azalmayla birlikte B ve T hücrelerinde de azalma
gelişmektedir. İmmun sistem hücrelerindeki
azalma sonucu metritis ve mastitis gibi sekonder
enfeksiyonlar gelişmektedir. BIV’nin sığırlarda
mastitis gelişimi üzerine muhtemel etkisi çok
azdır ve sığırlarda primer enfektif ajan olmadığı
kabul edilir16
3.9. Diğer viruslar
Bazı viruslar meme epitel dokusunda
üremekte ve burada lezyonlar oluşturmaktadırlar.
Doğal patogenezlerinde meme dokusunu
etkileyen bazı virusların mastitis oluşturmaları
değişik çalışmalarda irdelenmiştir. Bu etkenler
arasında; vaccinia virus, sığır çiçeği virusu,
pseudocowpox virus ve vesiküler stomatitis
virus yer alır. Bu etkenler daha çok memede
oluşturdukları lezyonlar sonucu sekonder faktörlerin
etkisi ile indirekt mastitis sebebi sayılırlar36,37.
PI-3 virus ve sığır enterovirusları da
mastitisli sığırların sütlerinden izole edilen diğer
ajanlardır37,39.
4. Koyun ve Keçilerde Viral Mastitis
Küçük ruminantlar açısından maedivisna
virus (MVV) ve caprine arthritis
ensefalitis virus (CAEV) mastitis oluşumu yönünden
ele alınabilir. Bu etkenler küçük
ruminant lentivirusleri (SRLV) olarak bilinirler
ve kronik yangısal değişikliklerle birlikte beyin,
akciğer eklem ve meme dokusunda dejeneratif
lezyonlara neden olurlar. Enfeksiyonun yayılmasında
enfekte sütün ya da kolostrumun alınmasının
önemi büyüktür. Etkenler özellikle
makrofajları hedef almakla birlikte meme epitel
hücrelerini de enfekte edebilirler. Bu virusların
sütte bulundukları veya meme epitel hücrelerinde
çoğaldıkları bir çok araştırmacı tarafından
bildirilmiştir5,18. Bolea ve ark.7 MVV yönünden
seropozitif hayvanların meme dokularında yüksek
miktarda virus tespit etmişler ve MVV ile
mastitis arasında pozitif ilişki olduğunu bildirmişlerdir.
Van der Molen ve ark.32 tarafından 2
yıl arayla maedi-visna virusu ile doğal ve deneysel
enfekte koyunlar üzerinde yapılan bir çalışmada
meme sertleşmesi sonucunda süt veriminde
azalma olduğu saptanmıştır
5. Sonuç
Virusların birçok mekanizma ile mastitis
oluşumuna katıldığı değerlendirilmektedir. Bu
mekanizmalar; memedeki endotelyal hücreler ve
diğer hücrelerde hasar oluşumu, bu hasara bağlı
olarak bakteriyel enfeksiyonlara duyarlılığın
artması, makrofajların endotelyal katmana göçünün
azalması, MHC I ve II moleküllerinin sunulmasının
azalması veya artması, fagositozun
ve sitokin salınımının azalması, bakteri
adezyonunun artmasına katkı sağlama ve stres
oluşturarak bakteriyel enfeksiyonlara duyarlılığı
artırma şeklinde sıralanabilir27
Bu güne kadar yapılan çalışmalar
virusların sığır mastitis olgularının etiyolojisinde
direkt veya indirekt etkileri olduğunu göstermiştir.
Doğal mastitis olgularında BHV-1, BHV-4,
şap hastalığı virusu ve PI-3 virusları sütten izole
edilebilmiştir. Hijyenik şartlar yeterince uygulanmadığında
viruslar da memeyi bakteriler gibi
meme kanalı yoluyla enfekte edebilirler. Meme
kanalı yoluyla yapılan deneysel enfeksiyonlarda
bu virusların meme dokusunda üreyebildikleri;
BHV-1, şap hastalığı virusu ve PI-3 virusu enfeksiyonu
sonrasında klinik mastitis geliştiği,
BHV-4 enfeksiyonu sonrasında ise subklinik
mastitis oluştuğu gösterilmiştir38. Ancak bu tip
enfeksiyonların doğal şartlarda görülme sıklığı
henüz belirlenmemiştir. Bu yönüyle bakıldığında
mastitis epidemiyolojisinde virusların önemini
belirleyebilmek için daha iyi planlanmış çalışmalara
gereksinim duyulmaktadır
Kaynaklar
1. Alkan F., Ozkul A., Karaoğlu M.T., Bilge S.,
Akça Y., Burgu I., Yesilbag K., Oguzoglu T.C.,
1997. Sığırlarda viral nedenli solunum sistemi enfeksiyonlarının
epidemiyolojisi. Ankara Univ. Vet.
Fak. Derg., 44, 1-8.
2. Beaudeau F., Fourichon C., Robert A., Joly A.,
Seegers H., 2005. Bulk milk somatic cell counts
and bovine viral diarrhoea virus infection in 7252
dairy herds in Britain. Pre. Vet. Med., 72, 163-
167.
3. Berends I.G.M.A, Swart W.A.J.M., Frankena K.,
Muskens J., Lam T.J.G.M., Van Schaik G., 2007.
The effect of becoming BVDV-free on fertility
and uder health in dutch dairy herds. Pre. Vet.
Med., 84, 48-60.
4. Bilge-Dagalp,1998. Kan ve süt serumlarında IBRIPV
antikorlarının nötralizasyon testi ile saptanması
ve süt örneklerinden virus izolasyonu. Ankara
Üniv. Vet. Fak. Derg., 45, 313-321.
5. Blacklaws B.A., Berriatua E., Torsteinsdottir S.,
Watt N.J., Andres D, Klein D., Harkiss G.D.,
2004. Transmission of small ruminant
lentiviruses. Vet. Mic., 101, 199-208.
6. Blackwell, J.H., Yilma T, 1981. Localisation of
foot-and-mouth disease viral antigens in
mammary gland of infected cows. Am. J. Vet.
Res., 42, 770–773 (Abstarct).
7. Bolea R., Monleon E., Carrasco L., Vargas A.,
Andres D., Amorena B., Badiola J.J., Lujan L.,
2006. Maedi-visna virus infection of ovine
mammaty epitelial cells. Vet. Res., 37, 133-144
8. Corner A. H., Greig A. S., Hill D. P., 1967. A
Histological Study of the Effects of the
Herpesvirus of Infectious Bovine Rhinotracheitis
in the Lactating Bovine Mammary Gland. Can J
Comp Med Vet Sci., 31, 320–330.
9. Donofrio, G., Flammini, C.F., Scatozza, F.,
Cavirani, S., 2000. Detection of bovine
herpesvirus 4 (BoHV-4) DNA in the cell fraction
of milk of dairy cattle with history of BoHV-4
infection. J. Clin. Microbiol., 38, 4668–4671.
10. Egyed L., 2000. Bovine herpesvirus type 4: a
special Herpesvirus. Acta Veterinaria Hung., 48,
501-513.
11. Graham DA, German A, McLaren IE, Fitzpatrick
DA., 2001. Testing of bulk tank milk from
Northern Ireland dairy herds for viral RNA and
antibody to bovine viral diarrhoea virus. Vet Rec.,
149,261-5 (Abstact).
12. Greig A. S., Bannister G. L., 1965. Infection of
bovine udder with bovine herpesvirus. Can J.
Comp. Med. Vet. Sci., 29, 57-62.
13. Guy J.S., Potgieter L.N., McCracken M., Martin
W., 1984. Isolation of bovine herpesvirus-1 from
vesicular lesions of the bovine udder. Am. J. Vet.
Res., 45, 783-785.
14. Hillerton J.E., Morgan W.F:, Fransworth R.,
Neijenhuis F., Baines J.R., Mein G.A., Ohnstad I.,
Reinemann D.J., Timms L., 2001. Evaluation of
bovine teat condition in commercial dairy herds:
2. Infectious factors and infections. Proceedings
2th International symposium on mastitis and milk
quality, 352-356.
15. Izumi Y., Tsuduku S., Murakami K., Tsuboi T.,
Konishi M., Haritani M., Kamiyoshi T., Kimura
K., Sentsui H., 2006. Characterization of bovine
herpesvirus type 4 isolated from cattle with
mastitis and subclinical infection by the virus
among cattle. J. Vet. Med. Sci., 68, 189-193.
16. Jacobs, R.M., Pollari, F.L., McNab, W.B.,
Jefferson, B., 1995. A serological survey of
bovine syncytial virus in Ontaria: associations
with bovine leukemia and immunodeficiency-like
viruses, production records, and management
practices. Can. J. Vet. Res., 59, 271–278.
17. Kalman D., Janosi S., Egyed L., 2004. Role of
bovine herpesvirus 4 in bacterial bovine Mastitis.
Mic. Pat., 37, 125-129.
18. Lakhal L.M., Guiguen F., Fornazero C., Favier C.,
Durand J., Grezel D., Moussa A., Mornex J. F.,
Chebloune Y., 2001. Immortalized goat
milkepithelial cell lines replicate CAEV at high
level. Vet. Res., 32, 429-440.
19. Mann J.A., Sellers R.F. 1990, Picornaviridae. In.
Dinter Z., Morein B., Virus Infections of
Ruminants. Elsevier, New York, 501-517
20. Martin J.R., Harvey D., Montpetit C., 1987.
Bovine herpetic mammillitis in Quebec. (İngilizce
özetli Fransızca)Can Vet. J., 28, 529-
523.(Abstract)
21. Miltenburg, J.D., De Lange, D., Crauwels, A.P.,
Bongers, J.H., Tielen, M.J., Schukken, Y.H.,
Elbers A.R., 1996. Incidence of clinical mastitis in
a random sample of dairy herds in the southern
Netherlands. Vet. Rec., 139, 204–207. (Abstact)
22.Miyano H., Haritani M., Sentsui H., Tsuboı,
Tanımura T. N., Kımura K. M., Kobayashi M.,
Obara N., Akimoto Y., 2003. Mammary lesions
associated with bovine herpesvirus type 4 in a
cow with clinical mastitis. J. Vet, Med. Sci., 66,
457460.
23.Murphy F.A, Gibbs E.P.J., Horzinek M.C,
Studdert M.J, 1999. Veterinary Virology, 3rd Ed.,
Academic Press, London.
24. Reid SM, Parida S, King DP, Hutchings GH,
Shaw AE, Ferris NP, Zhang Z, Hillerton JE, Paton
DJ, 2006. Utility of automated real-time RT-PCR
for the detection of foot-and-mouth disease virus
excreted in milk. Vet Res., 37, 121-32.
25. Sandev. N., Koleva M., Bınev R., Ilieva D., 2004.
Influence of enzootic leukosis virus upon the
incidence of subclinical mastitis in cows at a
ifferent stage of infection. Vet. Arhiv. 74, 411-
416.
26. Sharma N., 2008. Foot and mouth disease-
Mastitis cascade in dairy cattle:Afield study. Int.
J. Zool. Res., 4,64-67.
27. Stichting dienst L. O.,Van Oirschot J. T.,
Wellenberg G. J., 2000. Viral mastitis. World
International Property Organization,
WO/2000/02310,
http://www.wipo.int/pctdb/images4/PCTPAGES/
2000/172000/00023103/ 00023103.pdf
28. Straub O.C., 1990. Herpesviridae. In. Dinter Z.,
Morein B., Virus Infections of Ruminants,
Elsevier, New York, 69- 151.
29. Straub O. C., 1991. BHV-1 infections: Relevance
and spread in Europe, Comp. Immun. Microbiol.
Infect. Dis., 14,175 -186.
30. Tiwari A., Van Leeuwen J. A., Dohoo I. R.,
Stryhn H., Keefe G. P., Haddad J. P., 2005.
Effects of seropositivity for bovine leukemia
virus, bovine viral diarrhoea virus,
mycobacterium avium subspecies
paratuberculosis, and neospore caninum on
culling in dairy cattle in four canadian
provinces.Vet. Mic.,109, 147-158.
31. Turner A.J., Kovesdy, L., Morgan, I.R., 1976.
Isolation and characterisation of bovine
herpesvirus mammillitis virus and its
pathogenecity for cattle. Aust. Vet. J., 52, 166-169
(Abstract).
32. Vav der Molen E.J, Vecht U., Houwers DJ, 1985.
A chronic indurative mastitis in sheep, associated
with maedi/visna infection. Vet Q., 7, 112-119.
33. Waage S., 2000. Influence of new infection with
bovine virus diarrhoea virus on udder in
Norwegain dairy cows. Pre. Vet. Med., 43, 123-
135.
34. Wellenberg G.J., Van der Poel, W.H.M, Van der
Vorst, T.J.K, Van Valkengoed, P.H.R,
Y.H.wagenaar, Van Oirschot, 2000. Bovine
herpesvirus 4 in bovine clinical mastitis. Vet. Rec.,
147, 222-225.
35. Wellenberg G.J., Verstraten E.R.A.M., Belak S.,
Verschuren S.B.E., Riisewiik F.A.M., Peshev R.,
Van Oirschot J.T., 2001. Detection of bovine
herpesvirus 4 glycoprotein B and thymidine
kinase DNA by PCR assay in bovine milk. J.
Virol. Methods, 97, 101-102.
36. Wellenberg G. J. , Bruschke C. J. M. , Wisselink
H. J. , Barkema H. W. and Van Oirschot J. T.,
2002. Susceptibility of bovine umblical cord
endothelial cells to bovine herpesviruses and
pseudocowpox virus. Vet. Mic., 86, 115-129.
37. Wellenberg G.J., Van der Poel W.H.M., Van
Oirschot J. T., 2002. Viral infections and bovine
mastitis. J.T. Vet. Mic., 88, 27-45.
38. Wellenberg G.J., Verstraten E.R.A.M., Belak S.,
Verschuren S.B.E., Riisewiik F.A.M., Peshev R.,
2002. A simultaneous intrammary and intranasal
inoculation of lactating cows with bovine
herpesvirus 4 ınduced subclinical mastitis. Vet.
Mic., 86, 115-129
39. Yavru S., 2001. Mastitise sebep olan viral
etkneler, Süt İnekçiliğinde Mastitis Sempozyumu,
Akdeniz Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Burdur,
32-41
40.Yesilbag K., Güngör B., 2008. Seroprevalance of
bovine respiratoty viruse in orth-Western Turkey.
Trop. Anim. Health. Prod., 40, 55-60.
41. Yoshikawa H, Xie B., Oyamada T., Hıraga A.,
Yoshikawa T., 1997. Detection of bovine
leukemia virus in mammary tissues of BLV
antibody-positive cows affected by subclinical
mastitis, J. Vet. Med. Sci., 59, 301-302.
42. Zadoks R.N., Allore H.G., Barkema H.W.,
Sampimon O.C., Wellenberg, G.J., Gröhn Y.T.,
Schukken Y.H., 2001. Cow and quarter level risk
factors for Streptoccus uberis and Staphylococcus
aereus mastitis. J. Dairy Sci., 84, 2649–2663
Uludag Univ. J. Fac. Vet. Med.
28 (2009), 1: 39-46
Gizem ALPAY* Kadir YEŞİLBAĞ
* Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, Görükle-Bursa.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου